گیاهان دارویی استان لرستان (بخش دوم) - وبلاگ 8 شارژ

همان طور که در مقاله قبل اشاره کردیم، استان لرستان به دلیل واقع شدن در منطقه کوهستانی، تنوع خوبی در گیاهان دارویی دارد؛ گیاهانی که برخی از آن ها در ایران منحصربه فرد هستند. در بخش دوم معرفی گیاهان دارویی استان لرستان، چند نمونه دیگر از این گونه ها را معرفی می کنیم.

گلابی وحشی

درختی کوتاه قد با شاخه های خاکستری رنگ است که برگ های بیضی شکل و گل های کوچک سفید دارد. میوه این درخت، کروی و به رنگ زرد متمایل به قهوه ای است. این میوه که هم اندازه یک آلوی کوچک است، به صورت خوشه های معمولا هفت تایی یا پنج تایی در انتهای شاخه ها واقع شده است. این میوه که بافتی شبیه گلابی دارد در ظاهر و طعم، کاملا با گلابی فرق دارد و قابل استفاده نیست. قسمت قابل استفاده این درخت، هسته میوه آن است که با نام انچوچک یا انجوجک شناخته می شود. در مناطقی که این درخت رشد می کند، میوه هایش را جمع آوری کرده، دفن می کنند و پس از پوسیدن میوه ها زیر خاک، هسته ها را بیرون آورده به صورت خام یا بوداده، مصرف می کنند.

انچوچک پوستی سخت و قهوه ای دارد، مغز آن سفید است و طعمی مشابه مغز هسته زردآلو دارد. بوداده آن که با نام بادام جنگلی نیز شناخته می شود، طعم مطلوبی دارد و در گذشته از اجزای ثابت آجیل ها بوده است. این دانه روغنی طبیعت معتدل دارد و مقادیر فراوانی از اسیدهای چرب غیراشباع را در خود جای داده است که باعث وجود خواص آنتی اکسیدانی ویژه ای در این دانه شده اند. مصرف انچوچک باعث آرامش اعصاب می شود، تقویت کننده بدن است و سینه را نرم می کند.

آلبالوی تلخ

درختی است که در ارتفاعات می روید، نام دیگر آن مهلب است و در گویش لری به آن ملهو گفته می شود. این درخت که پوست تنه اش تیره رنگ است، شاخه های پراکنده ای دارد که ابتدا سبز هستند و سپس قهوه ای می شوند. برگ های بیضی شکل آن، نوک کشیده ای دارند و سبز روشن هستند. این درخت گل های خوشه ای سفید و معطر دارد. میوه بیضی شکل آن سبز است سپس سرخ رنگ می شود و رسیده آن سیاه است. این میوه وحشی به دلیل طعم بسیار تلخش قابل استفاده نیست. قسمت قابل استفاده درخت آلبالوی تلخ، هسته میوه آن است.

رنگ پوست این هسته، قرمز تیره است و مغز چرب و سفید آن طعمی تند و عطری خاص دارد. از این دانه روغنی به عنوان ادویه در پخت نان و شیرینی استفاده می شود. طبع هسته آلبالوی تلخ، سرد و کمی خشک است و مصرف آن دردهای احشایی را تسکین می دهد، معده و اندام های تنفسی را پاک سازی می کند. این دانه روغنی مقوی قلب و کبد و دفع کننده سنگ کلیه و مثانه است. استعمال خارجی این دانه روغنی، درد ناشی از نقرس را تسکین می دهد، امراض جلدی را درمان می کند و اثرات ضربه مانند کبودی را از بین می برد.

ارغوان

درختچه ای بسیار مقاوم است که برگ های آن به شکل قلب و بدون کرک هستند و کناره های صافی دارند. چوب درخت ارغوان به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و میوه اش نیامی پر از بذر است. ارغوان گل های خوشه ای صورتی رنگی دارد که به حالت آویخته روی شاخه ها و حتی روی تنه اصلی، در تعداد بسیار زیاد و پیش از رشد برگ ها می شکفند. این درختچه زیبا در اوایل اردیبهشت به واسطه همین گل ها بسیار تماشایی است. نام درخت ارغوان در افسانه های کهن وجود دارد. در افسانه ها آمده است که جبرئیل در هیبت این درخت بر موسی (ع) نازل شد. گل های ارغوان، ترش مزه هستند و بوی ملایم و خوبی دارند. در برخی کشورها، از این گل ها در تهیه سالاد و پخت غذا استفاده می شود.

مصرف گل های ارغوان به شکل تازه، نشاط آور است، گاز معده را فرو می نشاند، اخلاط سینه را از بین می برد و سنگ مثانه و کلیه را خرد می کند. دم کرده این گل ها دستگاه تنفسی و معده را پاک می کند. علاوه بر گل ها، ریشه درخت ارغوان نیز خواص دارویی دارد. جوشانده این ریشه، ضدعفونی کننده است و در معالجه آبسه ها، کاربرد دارد. پاشیدن گرد سوخته آن بر زخم ها، خونریزی را بند می آورد و مالیدن این گرد به مژه و ابرو باعث تقویت آنها می شود.

بیدمشک

درختی از خانواده بیدها و از نظر ارتفاع از بیدهای دیگر کوچک تر است و ارتفاع آن به 10 متر هم نمی رسد. روی برگ آن سبز تیره و پشت برگش سبز روشن و کرک دار است. گل های معطر بیدمشک که قبل از برگ ها ظاهر می شوند، بنابر اصطلاح گیاه شناسی، دم گربه ای هستند و رنگ زرد ملایمی دارند. مهم ترین فرآورده ای که از درخت بیدمشک به دست می آید، عرقی است که از همین گل ها تهیه می شود و علاوه بر خواص دارویی، برای معطر کردن نوشیدنی ها نیز استفاده می شود.

عرق بیدمشک، طبیعت سرد و تر دارد و مقوی اعصاب، قلب و سیستم گوارش است. این عرق آرام بخش، بی خوابی را درمان می کند و سردردهای ناشی از مزاج گرم را تسکین می دهد؛ کاهش دهنده فشارخون است و بیماری های کبدی را درمان می کند. مخلوط عرق بیدمشک و عرق بهارنارنج برای کسانی که به خاطر ضعف بدن عرق می کنند، بهترین نوشیدنی است. شکل دیگر استفاده از گل های بیدمشک، جوشانده آن است. این جوشانده برای برطرف کردن ناراحتی های روحی، تسکین دردهای عصبی و کاهش تب مفید است. علاوه بر گل های درخت بیدمشک، پوست و برگ آن نیز خواص دارویی دارند. برگ این درخت طبع سرد و خشک دارد و جوشانده آن سنگ کیسه صفرا را دفع می کند. مصرف این جوشانده، بی اشتهایی پس از بیماری را درمان می کند و گزینه بسیار خوبی برای استفاده در دوران نقاهت است. مصرف این جوشانده، به بانوانی که از خونریزی های شدید قاعدگی رنج می برند، توصیه می شود.

جوشانده پوست درخت، انگل ها و کرم های معده و روده را دفع می کند و در درمان روماتیسم مفصلی حاد مفید است. استعمال خارجی خاکستر سوخته این پوست به همراه سرکه، درمان کننده زگیل است.

زعفران جو قاسم

این گیاه کوتاه قد که بین 5 تا 15 سانتی متر ارتفاع دارد در تپه ها و دشت های سنگلاخی زاگرس رشد می کند و شباهت زیادی به زعفران خوراکی دارد و در گویش لری به پیشوک معروف است. برگ های پیشوک که بعد از گل هایش ظاهر می شوند، نسبتا باریک و کشیده هستند و حاشیه زبری دارند. گل های این گیاه در رنگ های آبی مایل به بنفش، بنفش ملایم و کاملا سفید دیده می شوند. پیشوک پیازی کروی و نسبتا بزرگ دارد که با رشته های انبوه درهم و قهوه ای پوشیده شده است.

قسمت قابل استفاده این گیاه، همین پیاز است که برخلاف پیاز مشهور، بویی ندارد. اهالی مناطقی که پیشوک در آنجا رشد می کند این پیاز را به شکل خام، آب پز، کبابی یا سرخ شده استفاده می کنند. مصرف این پیاز کوهی باعث تقویت عمومی بدن می شود، روماتیسم را درمان می کند و برای قرار گرفتن در رژیم بیماران قلبی ـ عروقی گزینه خوبی است .

گل هیرو

گیاهی که در گویش لری به آن گل هیرو گفته می شود همان گل ختمی است؛ ساقه ای پوشیده از کرک دارد که ارتفاع آن به دو متر هم می رسد. گل ختمی درشت است و رنگ های متنوع دارد؛ صورتی، ارغوانی، قرمز، زرد و سفید. این گل ها پنج گلبرگ جدا از هم دارند و به شکل مجتمع در امتداد ساقه گل دهنده می شکفند. ختمی سفید بیشترین خواص دارویی را دارد و علاوه بر برگ هایش، ریشه کوتاه و ضخیم آن هم کاربرد درمانی دارد. در مورد طبع گل ختمی اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را معتدل و برخی سرد و تر می دانند. گل ختمی به درمان کننده قطعی مسائل تنفسی و برونشیت معروف است، امراض کبدی را درمان می کند، درد معده را تسکین می دهد و عفونت های ریوی را از بین می برد .

گل ختمی خاصیت ضدالتهابی ویژه ای دارد و مصرف آن برای درمان التهابات دستگاه گوارش و کاهش التهاب لثه نوزادان هنگام درآوردن دندان بسیار توصیه می شود. غرغره جوشانده گل ختمی در درمان گلودرد مفید است. در تحقیقات تازه پزشکی مشخص شده که گل ختمی از غشاء مخاطی دستگاه گوارش محافظت می کند و به همین دلیل در درمان مسائل گوارشی مانند زخم معده، سوزش معده، سوء هاضمه و کولیت زخمی مؤثر است. استعمال خارجی برگ ختمی برای از بین بردن ورم ها و دمل ها مفید است، درد سیاتیک را تسکین می دهد و موجب تسریع التیام شکستگی ها می شود. استفاده از ماسک برگ ختمی، طراوت و شادابی پوست را به همراه دارد. خیسانده ریشه ختمی در آب، تب را کاهش می دهد و در درمان اسهال خونی مفید است.