قرن جدید خشکسالی - وبلاگ 8 شارژ

حالا اما کارشناسان این حوزه می گویند بارش های سال 1400 از میزان متوسط معمول هم بسیار پایین تر است. اتفاقی که می تواند دلیلی بر ترک محل زندگی بسیاری باشد و جمعیت حاشیه نشین شهرهای بزرگ را پروارتر کند.

حتما که باید در انتظار زیان های ملموس در حوزه کشاورزی و کاهش محصولات آن هم باشیم. در گذشته اگر تصویری از تانکرهای آب رسانی به برخی مناطق ایران همچون یک پدیده تلقی می شد، این سال ها و با ادامه فرایند موجود این تصویر هم برای افکار عمومی آنقدر دیده خواهد شد که عادی باشد البته که تنها بارش ها ملاک این تصور تلخ نیست، کاهش ذخیره برفی امسال نسبت به گذشته، پایین آمدن ذخیره آبی بسیاری از سدهای ایران، میزان افت آب های زیرزمینی و به همراه آن موضوع نشست زمین در دشت های این سرزمین همه در کنار کاهش بارش های امسال نهیب می زند که آب، دغدغه تازه سال جدید است.

رکوردداران ترسالی

348 میلی متر: این عدد میزان حجم بیشترین بارش در نیم قرن گذشته ایران است

سال آبی 98-97 اما بر خلاف سال پس از آن از پربارش ترین سال های یک دهه اخیر ایران بوده است. بارش های آن سال چنان چشمگیر بود که برخی کارشناسان آن را آغاز رویای دوره ترسالی ایران می دانستند.

هر چند خیلی زود این ادعا باطل شد و بارش های سالانه به همان فرایند کاهشی خود ادامه داد. اما سال مورد اشاره چقدر بارش داشت که باعث شکل دریافت چنین ذهنیتی شده بود؟ بر اساس داده های شرکت مدیریت منابع آب ایران حجم بارش ها از ابتدای مهرماه 97 تا 31 شهریورماه 98 در حوضه های آبریز اصلی به 342 میلی متر رسید که نسبت به سال گذشته آن با ارتفاع 171 میلی متری رشد 100 درصدی و نسبت به دراز مدت 50 ساله رشد 38 درصدی داشته است.

به این مفهوم که میانگین 342 میلی متر بارش در یک سال از متوسط بارش ها در یک بازه زمانی 50 ساله هم 38 درصد افزایش داشت. سال آبی 98-97 البته در فهرست پربارش ها نیم قرن مشترکا با سال آبی 55-54 در رتبه دوم قرار گرفته است.

سال آبی 72-71 با ثبت 348 میلی متر همچنان پربارش ترین مقطع زمانی کشور در طی نیم قرن اخیر بوده است و پس از آن سال های 55-54 و 98-97 با 342 میلی متر در رتبه های بعدی قرار دارند.

میزان حجم سدها

44 میزان خالی بودن سدها در سراسر کشور

تاثیر ابتدایی کم شدن نزولات و ریزش های جوی در میزان حجم آب سدها به چشم می آید. فقط در تهران بارش ها نسبت به سال گذشته 24 درصد کاهش داشته که همین کاهش 24درصدی نزولات جوی باعث شده سدهای تهران 64 میلیون متر مکعب کاهش ذخیره داشته باشند.

این کاهش حجم آب سدها در کل ایران آنطور که وزارت نیرو اعلام کرده 8 درصد است. تقی زاده خامسی، معاون آب و آبفای وزیر نیرو در میانه تعطیلات نوروز گفت حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (مهر1399 تا انتهای شهریور1400) تا 29 اسفند در حالی به 28 میلیارد و 62 میلیون متر مکعب رسیده است که پارسال در همین بازه زمانی 31میلیارد و 17 میلیون متر مکعب آب در مخازن سدها موجود بوده که نشان از کاهش 8 درصدی دارد.

دومینوی کاهش درمورد سدها ادامه دارد چرا که میزان ورودیه آب به مخازن سدهای کشور هم نسبت به سال گذشته کاهش 27 درصدی داشته است.

آمارهای منفی در رابطه سدهای کشور عجیب تر هم می شود وقتی بدانیم بر اساس آمار بهره برداری از سدهای مخزنی کشور تا 22اسفندماه در سال آبی 1399-1400 از مجموع ظرفیت مخازن سدها، 56 درصد آنها پر است، به این مفهوم که در حال حاضر 44 درصد حجم سدهای کشور خالی است.

چند رودخانه خشکیده اند

90 درصد توان انباشت آب دریاچه پریشان که از میان رفته است

رودخانه ها آرام آرام از طبیعت ایران حذف شده اند. گشتی در میان اخبار ده سال گذشته نشان از فرایند سریع خشکی رودخانه های ایران دارد، تراژدی خشکی زاینده رود به عنوان بزرگ ترین رود مرکزی ایران تنهایکی از تراژدی های آشنا و اخیر است. تنها چند سال پیش رودخانه کشکان یکی از سه رودخانه بزرگ لرستان و سیل خیزترین رودخانه این استان هم خشکید.

رودخانه کارون هم که زمانی پرآب ترین رود ایران بود امروز به سختی نفس می کشد. مرثیه دریاچه ها و تالاب ها پرسوزتر است. قصه دریاچه ارومیه که آشنای همگان است، دریاچه هامون که روزی پس از دریاچه خزر و ارومیه سومین دریاچه بزرگ ایران بود از خشکسالی تبدیل به جزیره های کوچکی شده است.

دریاچه پریشان که بزرگ ترین و زیباترین دریاچه آب شیرین داخلی کشور محسوب می شد سال 90 بیش از 90 درصد توان انباشت آب خود را از دست داد. شرایط تالاب انزلی بحرانی است و میزان خشکی های تالاب هورالبزرگ از میزان آب درون تالاب پیشی گرفته است.

خشک ترین سال ایران

96 در این سال، طی 50 سال گذشته شاهد کم بارش ترین روزها بوده ایم

ایران روی کمربند خشکسالی قرار گرفته و از منابع رطوبتی بسیار دور است. این جبر جغرافیایی به این مفهوم است که سامانه های باران آور زمانی به ایران می رسند که بخش بزرگی از رطوبت خود را از دست داده و توان کافی برای ایجاد بارش در بخش های مرکزی و شرقی ایران را ندارند.

سال گذشته هم با در نظر دریافت مولفه میزان بارش ها یکی از سال های خشک 50 سال اخیر بود. احد وظیفه کارشناس هواشناسی اما به جام جم می گوید سال پیش رو خشک تر هم خواهد بود و به قطع می توان گفت امسال بارش ها از میزان متوسط هر سال پایین تر است. اما در نیم قرن گذشته کدام سال صاحب رکورد خشکسالی بوده است؟ اسفند سال گذشته یعنی حدود یک ماه پیش رضا اردکانیان وزیر نیرو گفت: سال 96 تا 97 خشک ترین سال آبی در 50 سال اخیر کشور به شمار می رود. اما نگاهی به داده های سازمان هواشناسی نشان می دهد سال آبی 97-96 در نیم قرن گذشته به لحاظ خشکسالی در رتبه چهل و هشتم قرار گرفته است و سال های خشک تر از آن هم وجود داشته است.

سال آبی 96-97 با ثبت 171 میلی متر بارندگی رتبه 48 بارش های نیم قرن اخیر را به خود اختصاص داده است. در 50 سال اخیر فقط سال های آبی 79- 78 با ثبت 156 میلی متر و سال آبی 86-87 با ثبت 143 میلی متر بارندگی به مراتب وضع نامناسب تری را نسبت به سال آبی 96 شاهد بوده ایم و در انتهای جدول بارندگی های نیم قرن اخیر کشور قرار گرفته اند. با این حساب عنوان خشک ترین سال آبی ایران با ثبت تنها 143 میلی متر بارندگی تعلق می گیرد به سال آبی 87-86.

سال سخت آبی

25 درصد میزان کاهش بارش های امسال نسبت به نرمال کشور

سال آبی اشاره به یک دوره دوازده ماهه برای سنجش میزان بارندگی در یک ناحیه دارد. به دلیل بارش های فصل پائیز و زمستان، سال آبی منطبق با سال رسمی نیست. به همین دلیل سال آبی عمدتا مشتمل بر دو سال بیان می شود که در آن نزولات جوی از ابتدای پاییز تا انتهای تابستان اندازه گیری می شوند. با این حساب پیش بینی در رابطه با سال آبی 1400 مربوط به نیمه دوم سال می شود.

اما اگر بخواهیم شرایط امسال را در همین ماه های پیش رو بدانیم باید بگوییم آنچه تا به حال رخ داده امیدوارانه نیست.

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی به جام جم می گوید: جمع بندی ایستگاه های هواشناسی نشان می دهد که درحال حاضر بارش ها در کل کشور 25 درصد کمتر از نرمال است. آنطور که او می گوید ما در حالی اکنون به میانه های سال آبی رسیده ایم که تا به امروز فقط 30 درصد بارندگی سالانه برای تامین آب کشور را داشته ایم. از این رو 70 درصد بارش سالانه با وجود گذشت نیمی از سال آبی هنوز تامین نشده و این مساله نگران کننده است.

احد وظیفه خروجی مدل های عددی دمای هوا در کشور را دلیل مهمی بر گمانه خود از شرایط خشکسالی در سال جدید می داند و به ما می گوید: با توجه به این شرایط کم بارشی فراگیر و خشکسالی گسترده در ایران دور از انتظار نیست.

او با اشاره به این که طی دو هفته ابتدایی فروردین ماه در کل کشور تنها 17 میلی متر بارش داشتیم که این میزان نسبت به میانگین بلند مدت کشور حدود 85 درصد کمتر است می گوید: از طرفی نوروز بسیار کم بارشی داشتیم و از سوی دیگر بارش ها در زمستان 99 نیز کمتر از حد نرمال بود و این مساله سبب شده است که در بسیاری از نقاط کشور با کم بارشی روبرو باشیم.

میزان افت آب های زیر زمینی

300 این عدد تعداد دشت های ممنوعه ایران است

منابع آب زیرزمینی منبع حیاتی مهمی در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران هستند. سفره های آب زیرزمینی، به عنوان یکی از مخازن ذخیره آب جهان، در حال از دست دادن ظرفیت های خود و خشک شدن است و این خشک شدن ذخایر آب زیرزمینی می تواند عواقب جدی، به خصوص در ایران ایجاد کند.

در دهه های پیش مطابق آمارها، کشور ما از 130 میلیارد مترمکعب منابع آب زیرزمینی برخوردار بود اما در 20 سال گذشته منابع آب تجدیدشونده به 110 میلیارد مترمکعب و در 6 سال گذشته هم به کمتر از 100 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.

بیش از 300 دشت از 609 دشت کشور حالا به عنوان دشت ممنوعه اعلام شده است که در آنها بیش از اندازه از سرمایه ذخیره راهبردی آب استفاده می شود و به همین دلیل، سالانه نزدیک به پنج میلیون متر مکعب بیلان منفی را شاهدیم؛ بخش عمده ای از این دشت ها در نواحی مرکزی و شرق ایران قرار دارند.

برداشت های بی رویه، حفر چاه های غیرمجاز، عدم نظارت کافی بر میزان برداشت های فراتر از میزان پروانه بهره برداری موجب افت سطح و کاهش کیفیت آب زیرزمینی، نشست زمین در تعدادی از دشت ها و پایین آمدن محسوس آبدهی چاه ها و در معرض نابودی شده قرار دریافت تعدادی از آبخوان های کشور شده است.

همین حالا با وجود افزایش تعداد چاه ها در سال های اخیر، توان آبدهی آن ها با فرایند نزولی همراه بوده است. همچنین آنطور که پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو قید کرده کیفیت منابع آبی کشور در برخی از دشت ها به میزان قابل ملاحظه ای دچار تخریب شده و شوری آنها افزایش یافته است.

تبعیدی های آب و هوا

1.8 درجه میزان گرم تر شدن هوای ایران طی 300 سال گذشته

کاهش ذخیره آبی سدها و به دنبال آن کاهش آب شرب و قطعی آب شهرها پیامدهای نزدیک این خشکسالی است.

پیامدهای بلندمدت چنین پدیده هایی گاه هولناک تر این پیامدهای نزدیک است. قصه خشکسالی ها در طبیعت ایران و تداوم سال های کم بارش باعث غیرقابل سکونت شدن بسیاری از مناطق در ایران خواهد شد. اتفاقی که البته نشانه های آن شکل گرفته و به نوعی آغاز شده است.

رویدادهای زیست محیطی شدید مانند توفان، سیل، زلزله، سونامی و گردباد به واسطه رسانه ای شدن، توجه مردم را بیشتر جلب می کند، غافل از این که، این تغییرات تدریجی محیط زیست است که به احتمال زیاد در آینده عامل حرکت و جابه جایی مردم می شود.

به عنوان مثال، در طول 30 سال گذشته، دو برابر افرادی که تحت تاثیر توفان ها بودند، درگیر خشکسالی شدند (6.1 میلیارد نفر در مقایسه با 718 میلیون نفر). در این بین، گرمایش زمین هم به یکی از معضلات کنونی تبدیل شده و شرایط ایران در این حوزه وخیم تر است. گزارش ها نشان می دهد دمای جهان از 1750 میلادی تا به امروز 1.1 درجه بیشتر شده اما دمای ایران 8/ 1 درجه افزایش یافته که 5/ 1 برابر متوسط افزایش دمای جهان است.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه خبرنگاران