شایعات از کرونا چه می خواهند؟ - وبلاگ 8 شارژ

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرنگاران، روح الله مهرجو استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی در یادداشتی نوشت: در مقایسه با ادعا های اخلاقی و دینی روزمره خود، وابستگی عمیقی به مظاهر جهان، مانند پول، امکانات، سمت و قدرت داریم. دایره لذت بسیاری از افراد در پول و سمت و قدرت خلاصه می گردد. مطالعه، تأمل نسبت به طبیعت، هنر، موسیقی، رمان، تنهایی کم گویی، اندیشیدن به غیر از منافع شخصی، وقت گذاشتن کیفی برای انسان های دیگر، ویژگی های طبقه ای خاص است. بسیاری برای حفظ سمت و منابع درآمدی خود، هنری خارق العاده توجیه کردن و منطقی جلوه دادن و وارونه کردن واقعیت ها را دارند. (محمود سریع القلم، فرهنگ سیاسی ایران)

این خصوصیت فرهنگی جامعه ایرانی است که سبب می گردد، گروه ها مختلف به شایعه سازی روی بیاورند و پول، امکانات، سمت و قدرت را حفظ نمایند. در این میان شایعه در نزاع های مختلف نقشی اساسی دارد و بدون تردید دشمنان نیز با شناسایی این نقطه ضعف به دنبال پیشبرد اهداف خود هستند. در طول تاریخ همیشه شایعه ابزار در دست قدرت ها بوده تا بتوانند با استفاده از آن به اهداف سیاسی خود دست یابند و در جوامعی که شفافیت وجود ندارد بیشتر دامن زندگی مردم را می گیرد. اغلب وقتی از مجاری رسمی اخبار به دست مردم نمی رسد، بازار شایعه داغ می گردد و انسان ناخودآگاه ذهن خود را برای پذیرش اخبار غیر رسمی آماده می نماید. به طوری که بعضی از مردم نیز هستند که ناخواسته به شایعات دامن می زنند و به دلیل ناآگاهی مسؤول پخش آن می شوند. به عبارت دیگر وقتی بخشی از مردم به راحتی درباره دیگران قضاوت و نتیجه گیری خود را اعلام می نمایند، شایعه به راحتی ایجاد و پخش می گردد و همین اعلام نتایج قضاوت باعث می گردد که سخنان سینه به سینه در سطح جامعه گسترش یابد. همانطور که از قول دکتر سریع القلم در ابتدای این مقال آورده شده، با وجود اینکه در جامعه اسلامی غیبت یک عمل نکوهیده مطرح می گردد به دلیل جلوگیری از شایعه سازی است، اما بیشتر استفاده این توصیه ها تنها برای سخنرانی ها است و افراد متوجه نیستند که ممکن است این شایعات زندگی انسان ها را در معرض خطر قرار دهد و صدمات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین اگر در جامعه ای شایعه سازی به راحتی انجام گردد می توانیم بگوییم درصد امنیت روانی افراد کاهش می یابد و ممکن است تأثیر نامطلوبی را بر زندگی مردم بگذارد.

در ابعاد سیاسی نیز شایعه برای یک کشور، سمی مهلک است، به عبارت دیگر اگر بازار شایعه پراکنی در باره شخصیت ها و رخداد های فرهنگی داغ باشد، آن جامعه آسیب پذیر بوده و معادلات قدرت بر مبنای شایعات غلط راسخ می گردد که در نهایت به تضعیف حقوق مردم و پایمال شدن آن منجر می گردد. در جوامعی که مسؤولان با مردم کمتر صحبت می نمایند و رسانه ها از اثر بخشی لازم برخوردار نیستند شایعه سازی به ابزاری برای رقابت بدل می گردد. در این میان باید مراجع رسمی، اعتماد مردم را کسب و با صداقت با آنان سخن بگویند. وقتی اعتماد به رسانه های معتبر وجود داشته باشد بازار شایعه سازان نیز کساد خواهد شد و زمانی که یک نگرش مبنی بر بی اعتمادی در جامعه شکل بگیرند، مردم به شایعات که به وسیله منابع غیر رسمی منتشر می گردد گوش می سپارند.

در شرایط بحرانی شایعه سازی می تواند باعث بروز رفتار های نادرستی گردد که به اتفاقاتی، چون هجوم خرید برای یک کالا که در نتیجه آن کمبود و گرانی منجر گردد. این اتفاقات برای مردم هزینه بردار است. وقتی یک بیماری در کشور وارد می گردد و امکان دارد خطرناک باشد، شایعات می تواند شرایط را از کنترل مسؤولان خارج کند و آسیب های بیشتری به مردم وارد گردد. چرا که وقتی امنیت روانی جامعه بر هم بخورد، حقیقت شنیده نمی گردد. زمانی که مردم یک شایعه را باور نمایند هرچه واقعیت هم گفته گردد، تأثیری نخواهد داشت و تنها گذشت زمان است که می تواند حقیقت را روشن کند و با این شرایط نیز تأثیر منفی خود را بر جامعه خواهد گذاشت. زمانی که به راحتی می توان یک پیغام را در فضا های مجازی منتشر گردد، تشخیص سره از ناسره سخت می گردد. یکی از آسیب های فضای مجازی انتشار اخبار نادرست است؛ بنابراین می بینیم که بازار تکذیب نیز داغ می گردد و به طور مداوم شاهد اطلاعیه هایی هستیم که ممکن است به اندازه خبر دورغ منتشر نگردد. شایعه سازی در زمانی که بیماری هم گیر می گردد بسیار خطرناک خواهد بود و تنها اقدامی که در این میان حائز اهمیت است شناخت رسانه های معتبر و منابع رسمی است که بتوان به آن دسترسی داشت. منابع رسمی و نظام های اطلاعاتی باید در شرایط فعلی جامعه در هر لحظه و زمان در دسترس باشند. اینجا کارشناسان حوزه اطلاع رسانی می توانند نقشی سازنده ایفا نمایند و ملاک های تشخیص اخبار صحیح را بیان نمایند. امروز باید مهارت کسب اخبار صحیح را به مردم جامعه بیاموزیم و دانش آموزان و دانشجویان را با این اصول آشنا کنیم. باید مردم به این درک برسند که از انتشار اخباری که از صحت آن اطلاع ندارند خودداری نمایند؛ و در مجموع این جامعه است که می تواند با ارتقاء سطح آگاهی و دانایی خود بر دور باطل شایعه سرانجام بخشد. بدون تردید دولت در این زمینه وظیفه دارد که آموزش های لازم را به انواع مختلف ارائه دهد. بدون تردید هنرمندان و فعالان اجتماعی نیز در حوزه تضعیف فرهنگ غلط شایعه سازی وظایفی دارند. فیلم سازان، کارگردانان، نویسندگان، روزنامه نگاران و سایر هنرمندان باید از توانایی خود در راه تعدیل فرهنگ های غلط بهره بگیرند و یک فرهنگ غلط را به جامعه به منظور پیشگیری از آن نشان دهند؛ و تا زمانی که این اتفاقات رخ ندهد، ویروس کرونا ابزاری خواهد بود که شایعه سازان از آن به پول و قدرت دست یابند و رقبای سیاسی خود را زمین بزنند. در این میان سواستفاده های مالی نیز گسترش یافته و انواع تخلفات مالی که بسیاری از آنان مصداق شاخص بر هم زدن نظام مالی جامعه است، نمود پیدا کند.